Rozwojowa niepłynność mówienia – powód do troski, nie do lęku

autor: Zenobia Bogdanowska, logopeda

W rozwoju dziecka, w okresie kształtowania się mowy można zaobserwować pewne specyficzne trudności związane z opanowaniem przez nie systemu językowego. Jednym z takich zjawisk jest niepłynność w mówieniu, którą charakteryzuje: powtarzanie sylab i wyrazów, przeciąganie głosek, pauzy, powtórki, wtrącenia (Z.Tarkowski, 1997).

Zdarza się, że przerażeni tą sytuacją rodzice nie wiedzą, jak należy postępować. Trudno im w takiej sytuacji udawać, że nie słyszą niepłynnego mówienia. Czują wówczas niepokój i strach, wpadają w panikę. Obawiają się, że niepłynność w mowie dziecka utrwali się i będzie przeszkodą w jego rozwoju. Warto wiedzieć, że dziecko w wieku przedszkolnym jest nieświadome występującej w jego wypowiedzi niepłynności. Niektórzy rodzice zauważając niepłynność w mowie dziecka popełniają błędy np. proszą żeby dziecko mówiło wolniej lub żeby powtórzyło słowo jeszcze raz. Taka sytuacja wpływa niekorzystnie na funkcjonowanie malucha. Zaczyna ono bać się mówienia, powstaje lęk przed wypowiadaniem się – czyli błędne koło: dziecko boi się mówić, aby nie zająknąć się, a zająknięcia powstają z powodu lęku przed wypowiadaniem się. Niewłaściwa reakcja otoczenia może utrwalić niepłynność w mówieniu dziecka. Jeżeli rodzice postępują właściwie, czyli nie zwracają uwagi na niepłynność, wówczas zmniejsza się ona razem z nabywaniem przez dziecko znajomości języka.

Czym jest niepłynność mówienia?

Niepłynność mówienia jest zaburzeniem swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu. Objawy niepłynnego mówienia mogą być spastyczne (skurczowe) lub niespastyczne (nieskurczone). Skurcze spastyczne występują wtedy, kiedy niepłynności mówienia towarzyszy nadmierne napięcie mięśniowe. Skurcze niespastyczne występują bez oznak nadmiernego napięcia emocjonalnego i mięśniowego.

Rozwojowa niepłynność mówienia ma postać niespastyczną, łagodną.

Za normalną niepłynność w mówieniu możemy uznać taką, która jest niezauważalna i występuje rzadko. Mówienie płynne to takie, kiedy wypowiedź jest budowana w odpowiednim tempie i rytmie. Charakteryzuje się swobodnym przechodzeniem od jednego elementu wypowiedzi do następnego.

Rozwojowa niepłynność mówienia powstaje wskutek intensywnego rozwoju mowy u dziecka.

Symptomy rozwojowej niepłynności mówienia:

• Powtarzanie sylab np. da-da-daj mi lalę; ma-ma-ma-mo
• Powtarzanie głosek np. a-a-a; y-y-y
• Powtarzanie wyrazów np. daj daj mi lalę
• Przeciąganie głosek np. mmmam lalę
• Pauzy – wyraźnie przerwy miedzy wyrazami
• Blokowanie wyrazów np. d…daj mi lalę
• Wtrącenia np. eee daj mi no lalę

Jakie są przyczyny niepłynności mówienia? (wg Z.Tarkowskiego, 1997; Z.M.Kurkowskiego, 2003)

Dziecko:

1. Pomimo, że chce mówić, nie ma motywacji do mówienia, bo nie wie o czym mówić (zaburzenia procesu motywacyjnego)
2. Wie, o czym mówić, ale nie wie jakich słów i reguł gramatycznych użyć, ma trudności z właściwym doborem elementów językowych (zaburzenia językowe semantyczno-syntaktyczne)
3. Nie może wyartykułować dźwięków, brakuje synchronizacji mówienia z myśleniem (zaburzenia motoryczne)
4. Czuje dyskomfort podczas mówienia, odczuwa lęk przed mówieniem (zaburzenia emocjonalne)
5. W nowej sytuacji, z nowymi osobami ma trudności w wypowiadaniu się (zaburzenia umiejętności komunikacyjnych)
6. Ma trudności z kontrolą słuchową własnej wypowiedzi (zaburzenia kontroli wypowiedzi)

Jak postępować? Wskazówki dla rodziców - propozycje

1. Zachować spokój w momencie pojawiającej się niepłynności w wypowiedzi dziecka
2. Nie zwracać uwagi dziecka na niepłynności w mówieniu np. kiedy dziecko mówi – nie należy prosić, by prawidłowo powtórzyło niepłynnie wypowiedziane słowa
3. Przytulić dziecko, wziąć na kolana i rozmawiać o tym, co chciało opowiedzieć, mówić spokojnie wydłużając samogłoski, wolno np. „aach taak, chciaałeś mi oopoowieedzieeć, coo dziś roobiiiłeeś  w doomuu” – mówić do dziecka czule
4. Słuchać tego, o czym dziecko chce opowiedzieć, a nie jak mówi
5. Ograniczać nadmiar bodźców (programy telewizyjne, programy komputerowe – szczególnie wywołujące napięcie, strach)
6. Przestrzegać stałego rytmu dnia (pory posiłków, odpoczynku), żyjemy przecież w rytmach: styczeń, luty, marzec, (…); poniedziałek, wtorek, środa, (…), rano, południe, wieczór itp.
7. Bawić się z dzieckiem w domu przy spokojnej muzyce w tle
8. Dostrzegać mocne strony dziecka, stosować pochwały np. „bardzo podoba mi się jak posprzątałeś zabawki, jesteś w tym mistrzem, brawo”.
9. Organizować wspólne zabawy na świeżym powietrzu, w piaskownicy, nad wodą
10. Mówić do dziecka …również szeptem
11. Zachęcać do zabaw oddechowych – dmuchanie na piórka, wiatraczki, waciki, bibułki; grać na organkach, harmonijce, flecie
12. Grać z dzieckiem na instrumentach perkusyjnych – zabawy w odtwarzanie rytmów
13. Układać z dzieckiem rytmy z: klocków, patyczków, kapsli po sokach, obrazków, zabawek, np. „klocek, klocek, kapsel, klocek, klocek, kapsel – następnie wolno przeczytać ułożony rytm”
14. Śpiewać z dzieckiem znane piosenki, mówić wierszyki, rymowanki - w tempie umiarkowanym i wolnym
15. Starać się lepiej rozumieć własne dziecko, pomóc mu w wyrażaniu uczuć, nazywać je np. „rozumiem, że jesteś niezadowolony”
16. Stosować masaże rozluźniające napięcie ciała
17. Mówić dziecku, że jest: wyjątkową córeczką, wyjątkowym synkiem
18. Zachęcać dziecko do współpracy, do samodzielności – nie wyręczać w prostych czynnościach – umożliwiać odnoszenie sukcesów (nawet bardzo drobnych) np. podczas samodzielnego ubierania się, pozwolić dokonywać wyborów
19. Dbać o dobry klimat we własnym domu, by dziecko czuło się w nim bezpiecznie
20. Zasięgnąć porady psychologa i logopedy, by upewnić się, czy postępujemy właściwie

„Najlepszym miejscem pod słońcem na ziemi jest dom, w którym rodzice potrafią skutecznie wykorzystać rutynowe, codzienne czynności do budowania w dzieciach zdrowych, ludzkich uczuć.” G.Mac Donald (J.Sakowska, 1997)

Literatura:

1. Biddulph S.: Sekrety szczęśliwego dzieciństwa. Dom wydawniczy REBIS, Poznań 1997
2. Byrne R.: Pomówmy o zacinaniu. PZWL, Warszawa 1989
3. Chęciek M.: Jąkanie. Diagnoza – Terapia – Program. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007
4. Faber A., Mazlish E.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Media Rodzina of Poznań, Poznań 1997
5. Kostecka W.: Dziecko i jąkanie. PTL, Lublin 2000
6. Kurkowski Z.M.: Próba Sylabowa do Oceny Niepłynności Mówienia. IFPS, Warszawa 2003
7. Lichota E.J.: Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia. Wyd. Harmonia, Gdańsk 2008

8. Pietrus B.: Powszechny dostęp do leczenia zaburzeń w komunikowaniu się osób jąkających się w Polsce – fikcja czy realna rzeczywistość? [w:] Gajda S., Markowski A., Porajski-Pomsta J. red., Polska polityka komunikacyjnojęzykowa wobec wyzwań XXI wieku, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2005

1. Sakowska J.: Szkoła dla rodziców i wychowawców. CMPPP MEN, Warszawa1999
2. Tarkowski Z.: Jąkanie wczesnodziecięce. WSiP, Warszawa 1997

11. Zeszyty metodyczne, nr 7. Szkoła dla rodziców i wychowawców. Niezbędnik dla uczestników warsztatów, CMPPP, Warszawa 2008

1. www.frogos.org.pl
2. www.logopeda.pl
3. www.logopeda.org.pl
4. www.ppp2.ovh.org

autor opracowania: Zenobia Bogdanowska

Artykuł ukazał się również w: Bogdanowska Z.: Rozwojowa niepłynność mówienia – powód do troski nie do lęku,  [w:] Kajet - Warmińsko-Mazurski Informator Oświatowy Nr 4/2009 (81) oraz na str. www.logopeda.pl ; www.frogos.org.pl